मृगया
.
. . सणसणीत लोखंडाच्या कांबी सारखं शरीर , काटक , सडसडीत . अंगावर गुंजभर देखील जास्तीचं मांस नाही . काळा सावळा तजेलदार वर्ण . हसल्यावर पांढरेशुभ्र दात असे चमकतात , एका दिव्याच्या जाहिरातीत दाखवतात ना ; अगदी तस्से ! बळकट बाहू , ,मळकट पावले असलेले , लांब , भक्कम पाय . डोळे तर इतके बोलके की त्याला काही बोलायची गरजच नव्हती . ते डोळे , कधी निष्पाप , कधी त्यात आशेचे डोह भरलेले , कधी व्याकूळ , कधी खट्याळ , कधी प्रेमाने ओथंबून जाणारे , कधी राग , कधी क्रोध . कधी सुडाने पेटलेले तर कधी निखारे फुललेले . कधी हताश , अचंबीत झालेले ! वर्षोनुवर्ष तेलपाणी लागले नसतील असे डोक्यावरचे धुळकट काळे , विखुरलेले केस . ह्या कलाकाराने ' घिनुआ ' ही आदिवासी तरुणाची भूमिका आपल्यापुढे साकार केली आणि पदार्पणातच सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्याचं पारितोषिक पटकावलं .
.
. . मृणाल सेन यांचा ' मृगया ' हा सिनेमा ७६ मध्ये आला . त्यातील घिनुआ ची , पारितोषिक मिळवणारी भूमिका केली होती मिथुन चक्रवर्तीने . त्याच्या पत्नीची भूमिका केली होती ममता शंकर यांनी . दोघांचाही तो प्रथम पदार्पणाचा सिनेमा होता .
.
. . मृगया म्हणजे शिकार ; शाही शिकार The Royal Hunt ! साधारण १९३०मध्ये घडणारी ही घटना आहे . ओरिसा मधील दगडधोंड्याने भरलेल्या, घनदाट जंगलातील आदिवासींच जीवन ह्यात चितारलं आहे . अभावग्रस्त , कसेबसे जगणारे हे संथाल चहुबाजूनी नाडले गेले आहेत . जंगली जनावरं त्यांच्या शेतीची धुळदाण करतात . जमीनदार त्यांचं आर्थिक , शारीरिक शोषण करतो , त्यांच्या स्त्रियांवर अत्याचार करतो .त्यांचा त्राता कोणीच नसतो . तिथे एक ब्रिटीश ऑफिसर येतो . त्याला शिकारीची आवड असते . मृगया ! जिवंत हरीण पकडून आणणाऱ्या चपळ घिनुआ वर त्याची मर्जी बसते . त्याने जर big game केला तर तो घिनुआला मोठ्ठ बक्षीस देणार होता .
.
. . मुख्य कथानकाला एक समांतर कथानक पण आहे . त्याच गावात दऱ्याखोर्यात लपून काम करणारा एक क्रांतिकारी असतो . लोकांची त्याला सहानुभूती असते . त्या मुळे त्याला पकडणं मुश्कील असतं . तो गावात , आपल्या आईला भेटायला आलेला असताना , एका गुन्ह्यात त्याला अडकवून , त्याला ठार मारण्यात येतं आणि त्या बद्दल मारेकऱ्याला सरकार कडून बक्षिस ही मिळत .
.
. . गावातील सावकार, घिनुआ च्या पत्नीला, डुंगरी ला आपल्या हवेलीत पळवून नेतो . तिच्या अब्रूच रक्षण करण्यासाठी घिनुआ सावकाराला ठार मारतो .जंगलातील सगळ्यात खतरनाक जनावराला त्याने ठार मारलेलं असतं , पाड्यावरील लेकीसुनांची इज्जत घेणाऱ्या क्रूरकर्माची त्याने शिकार केलेली असते . ह्याहून मोठा big game कोणता असू शकतो . त्याच्यावर प्रेम करणारा ब्रिटीश अधिकारी त्याला कबूल केल्या प्रमाणे बक्षीस देणार ह्या अपेक्षेने , मोठ्या आशेने , एखाद्या वीरासारखा घिनुआ त्या अधिकाऱ्याकडे येतो . पण त्याच्या पदरी निराशा पडते . कोर्टात त्याच्यावर खुनाचा आरोप सिद्ध होऊन त्याला शिक्षा होते . एका क्रांतिकारकाच्या खुनाला बक्षीस आणि एका मनुष्यरूपी क्रूर जनावराला मारणाऱ्याला शिक्षा ; हा हिशोब निष्पाप घिनुआला समजतच नाही .
.
. . भगवतीचरण पाणीग्रही यांच्या कथेवर हा सिनेमा आधारित आहे . ब्रिटीश ऑफिसर आणि स्थानिक आदिवासी यांच्या संबंधावर ह्यात प्रकाश टाकला आहे . ह्या सिनेमाला तेव्हां उत्कृष्ट सिनेमाचं पारितोषिक मिळालं ; फिल्मफेअरचं क्रिटिक अवार्ड मिळालं . मैसी साहब १९८५ मधील . हा ७६ मधील ! जमल्यास दोन्ही चित्रपट एकामागून एक बघा , म्हणजे कथानक वेगळ असलं तरी , त्यातील साम्य स्थलं लक्ष्यात येतील .
.
.________________-
#सुरेखा मोंडकर
.
. . सणसणीत लोखंडाच्या कांबी सारखं शरीर , काटक , सडसडीत . अंगावर गुंजभर देखील जास्तीचं मांस नाही . काळा सावळा तजेलदार वर्ण . हसल्यावर पांढरेशुभ्र दात असे चमकतात , एका दिव्याच्या जाहिरातीत दाखवतात ना ; अगदी तस्से ! बळकट बाहू , ,मळकट पावले असलेले , लांब , भक्कम पाय . डोळे तर इतके बोलके की त्याला काही बोलायची गरजच नव्हती . ते डोळे , कधी निष्पाप , कधी त्यात आशेचे डोह भरलेले , कधी व्याकूळ , कधी खट्याळ , कधी प्रेमाने ओथंबून जाणारे , कधी राग , कधी क्रोध . कधी सुडाने पेटलेले तर कधी निखारे फुललेले . कधी हताश , अचंबीत झालेले ! वर्षोनुवर्ष तेलपाणी लागले नसतील असे डोक्यावरचे धुळकट काळे , विखुरलेले केस . ह्या कलाकाराने ' घिनुआ ' ही आदिवासी तरुणाची भूमिका आपल्यापुढे साकार केली आणि पदार्पणातच सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्याचं पारितोषिक पटकावलं .
.
. . मृणाल सेन यांचा ' मृगया ' हा सिनेमा ७६ मध्ये आला . त्यातील घिनुआ ची , पारितोषिक मिळवणारी भूमिका केली होती मिथुन चक्रवर्तीने . त्याच्या पत्नीची भूमिका केली होती ममता शंकर यांनी . दोघांचाही तो प्रथम पदार्पणाचा सिनेमा होता .
.
. . मृगया म्हणजे शिकार ; शाही शिकार The Royal Hunt ! साधारण १९३०मध्ये घडणारी ही घटना आहे . ओरिसा मधील दगडधोंड्याने भरलेल्या, घनदाट जंगलातील आदिवासींच जीवन ह्यात चितारलं आहे . अभावग्रस्त , कसेबसे जगणारे हे संथाल चहुबाजूनी नाडले गेले आहेत . जंगली जनावरं त्यांच्या शेतीची धुळदाण करतात . जमीनदार त्यांचं आर्थिक , शारीरिक शोषण करतो , त्यांच्या स्त्रियांवर अत्याचार करतो .त्यांचा त्राता कोणीच नसतो . तिथे एक ब्रिटीश ऑफिसर येतो . त्याला शिकारीची आवड असते . मृगया ! जिवंत हरीण पकडून आणणाऱ्या चपळ घिनुआ वर त्याची मर्जी बसते . त्याने जर big game केला तर तो घिनुआला मोठ्ठ बक्षीस देणार होता .
.
. . मुख्य कथानकाला एक समांतर कथानक पण आहे . त्याच गावात दऱ्याखोर्यात लपून काम करणारा एक क्रांतिकारी असतो . लोकांची त्याला सहानुभूती असते . त्या मुळे त्याला पकडणं मुश्कील असतं . तो गावात , आपल्या आईला भेटायला आलेला असताना , एका गुन्ह्यात त्याला अडकवून , त्याला ठार मारण्यात येतं आणि त्या बद्दल मारेकऱ्याला सरकार कडून बक्षिस ही मिळत .
.
. . गावातील सावकार, घिनुआ च्या पत्नीला, डुंगरी ला आपल्या हवेलीत पळवून नेतो . तिच्या अब्रूच रक्षण करण्यासाठी घिनुआ सावकाराला ठार मारतो .जंगलातील सगळ्यात खतरनाक जनावराला त्याने ठार मारलेलं असतं , पाड्यावरील लेकीसुनांची इज्जत घेणाऱ्या क्रूरकर्माची त्याने शिकार केलेली असते . ह्याहून मोठा big game कोणता असू शकतो . त्याच्यावर प्रेम करणारा ब्रिटीश अधिकारी त्याला कबूल केल्या प्रमाणे बक्षीस देणार ह्या अपेक्षेने , मोठ्या आशेने , एखाद्या वीरासारखा घिनुआ त्या अधिकाऱ्याकडे येतो . पण त्याच्या पदरी निराशा पडते . कोर्टात त्याच्यावर खुनाचा आरोप सिद्ध होऊन त्याला शिक्षा होते . एका क्रांतिकारकाच्या खुनाला बक्षीस आणि एका मनुष्यरूपी क्रूर जनावराला मारणाऱ्याला शिक्षा ; हा हिशोब निष्पाप घिनुआला समजतच नाही .
.
. . भगवतीचरण पाणीग्रही यांच्या कथेवर हा सिनेमा आधारित आहे . ब्रिटीश ऑफिसर आणि स्थानिक आदिवासी यांच्या संबंधावर ह्यात प्रकाश टाकला आहे . ह्या सिनेमाला तेव्हां उत्कृष्ट सिनेमाचं पारितोषिक मिळालं ; फिल्मफेअरचं क्रिटिक अवार्ड मिळालं . मैसी साहब १९८५ मधील . हा ७६ मधील ! जमल्यास दोन्ही चित्रपट एकामागून एक बघा , म्हणजे कथानक वेगळ असलं तरी , त्यातील साम्य स्थलं लक्ष्यात येतील .
.
.________________-
#सुरेखा मोंडकर
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा