.
.
.~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ नटसम्राट ~~~~~~~~~~~~
. रविवारची दुपार म्हणजे , मन चाहेल ते करण्याचा परवाना असतो . नेहमीच नाही हं ; पण बरेच वेळेला . काल खूप दिवसांनी मला असा रिकामा , शांत , आळशी रविवार मिळाला . दुपारी यू ट्यूब वर मराठी नाटक " नटसम्राट " पाहिलं .
नटसम्राट हे सदाहरित नाटक आहे ; अजरामर ! कुसुमाग्रज म्हणजे वि. वा. शिरवाडकर ह्या सिद्हस्त , प्रतिभावान लेखकाने , प्रत्येकाला गुंतवून ठेवणारं हे नाटक लिहिलं. १९७० मध्ये दि गोवा हिंदू असोशिअशन ह्या संस्थेने हे नाटक रंगभूमीवर आणलं . तेव्हां अप्पासाहेब बेलवलकर ही प्रमुख भूमिका डॉ. श्रीराम लागू यांनी केली होती . त्यांनी बरेच प्रयोग केले . उत्कृष्ट कलाकार , ती भूमिका प्रत्यक्ष जगत असतो .ह्या शोकांतिकेचा कलाकारावर मानसिक ताण येतो .मन: स्वास्थ्या वर परिणाम व्हायला लागल्यावर डॉ. लागूनी ही भूमिका सोडली . नाटक सुरूच राहिलं होतं . त्यानंतर सतीश दुभाषी , यशवंत दत्त अशा अनेक कलाकारांनी ही भूमिका साकार केली . हे शिव धनुष्य होतं . येरागबाळयाला पेलण्या सारखं नव्हतं . ही भूमिका साकारणे हे कलाकाराला आव्हान होतं . नामवंत अभिनेते ही भूमिका मिळणे म्हणजे आपले भाग्य मानत असत ; ते त्यांचं स्वप्न असे .
मी डॉ. लागूंची भूमिका पाहिली ; तेव्हां सरकार होत्या शांता जोग . नंतर दत्ता भट यांनी साकारलेली व्यक्तिरेखा पाहिली . ऐशीच्या पहिल्या पंचकात दूरदर्शनवर देखील हे नाटक सादर करण्यात आलं होतं . शेक्सपिअरच्या एकाहून अनेक कलाकृतीवर हे नाटक बेतलेलं आहे . पण हे भाषांतर किवा रुपांतर नाही . तात्यासाहेब शिरवाडकर यांनी त्याला अस्सल मराठी मातीचा , वातावरणाचा , कुटुंब संस्थेचा गंध दिला आहे .
काल नटसम्राट पाहताना ते सगळे मंतरलेले दिवस ; एकंदरीतच रंगभूमीचा सुवर्णकाळ आठवला .ह्या नाटकाचं चित्रीकरण श्रीराम लागूंच्या उतार वयात , त्यांना कंपवात सुरु झाल्यावर केलेलं आहे . भूमिकेला ते अत्यंत शोभून दिसतात . नाटकाचं लेखन पण दमदार आहे . शिरवाडकरांची स्वगते लागूंनी अतिशय सहजपणे पेलली आहेत . त्यांचे उच्चार , शब्दांची फेक , शब्दांचं वजन , प्रेक्षकांपर्यंत नेमका आशय पोचवण्याच सामर्थ्य ; आपल्याला अचंबित करतं . सुरकुतलेल्या चेहऱ्या वरचे भाव ; डोळ्यातील विषण्णता , हाताशता , आनंद , दुखः , वेदना , समाधान - नाना भावना आपल्या काळजाला हात घालतात . नाट्यशास्त्राच्या विद्यार्थ्यांना हा एक वस्तूपाठ आहे
अप्पासाहेब आणि सरकार मुलीकडे जायला स्टेशन वर उतरतात . खूप वाट पाहिल्या नंतर गडबडीने ; समाधानाने दोघेही मुलीकडे जायला निघतात . बरोबर आणलेला फिरकीचा तांब्या आणि हातात धरायची काठी तिथेच विसरतात . ( खऱ्या नाटकात नाही हं! चित्रित नाटकात ! ह्याला आम्ही' दिग्दर्शकाच्या डुलक्या' म्हणतो ) फिरकीचा पितळी तांब्या इतका सुबक होता . माझ्या अगदी मनात भरला होता . नाटकाशी मी इतकी एकरूप झाले होते की न राहवून दोनदा तीनदा ओरडले , " सरकार , तांब्या राहिला ! " पण कोणी माझ्याकडे लक्षच दिलं नाही . ढुंकूनही पाहिलं नाही . माझा जीव हळहळत राहिला. शेवटी एका प्रसंगात तो तांब्या टेबलावर दिसला ; तेव्हां कुठे माझा जीव तांब्यात .. म्हणजे आपलं... भांड्यात पडला .
आता नटसम्राट सिनेमा विषयी . थांबा थांबा , पळू नका . मी त्या बद्दल काहीही लिहिणार नाहीये . कारण मी अजून तो पाहिलाच नाहीये . काही आठवडे सिनेमा धोधो चालल्या नंतर त्यात ' नाना आणि विक्रम गोखले ' यांचा एक सीन नव्याने घातल्याचं जाहीर करण्यात आलं . सिनेमा धावायला लागला . आतल्या गोटातून बातमी आहे की पुढच्या आठवड्यात ' विक्रम गोखले आणि नाना ' यांचे आणखीन एक दृश्य नव्याने घालण्यात येणार आहे . मी तेव्हां सिनेमा पाहणार आहे . तर.... पुढच्या आठवड्यात लिहीन ' नटसम्राट ' सिनेमावर !!
#सुरेखा मोंडकर
०८/०२/२०१६
.
.~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ नटसम्राट ~~~~~~~~~~~~
. रविवारची दुपार म्हणजे , मन चाहेल ते करण्याचा परवाना असतो . नेहमीच नाही हं ; पण बरेच वेळेला . काल खूप दिवसांनी मला असा रिकामा , शांत , आळशी रविवार मिळाला . दुपारी यू ट्यूब वर मराठी नाटक " नटसम्राट " पाहिलं .
नटसम्राट हे सदाहरित नाटक आहे ; अजरामर ! कुसुमाग्रज म्हणजे वि. वा. शिरवाडकर ह्या सिद्हस्त , प्रतिभावान लेखकाने , प्रत्येकाला गुंतवून ठेवणारं हे नाटक लिहिलं. १९७० मध्ये दि गोवा हिंदू असोशिअशन ह्या संस्थेने हे नाटक रंगभूमीवर आणलं . तेव्हां अप्पासाहेब बेलवलकर ही प्रमुख भूमिका डॉ. श्रीराम लागू यांनी केली होती . त्यांनी बरेच प्रयोग केले . उत्कृष्ट कलाकार , ती भूमिका प्रत्यक्ष जगत असतो .ह्या शोकांतिकेचा कलाकारावर मानसिक ताण येतो .मन: स्वास्थ्या वर परिणाम व्हायला लागल्यावर डॉ. लागूनी ही भूमिका सोडली . नाटक सुरूच राहिलं होतं . त्यानंतर सतीश दुभाषी , यशवंत दत्त अशा अनेक कलाकारांनी ही भूमिका साकार केली . हे शिव धनुष्य होतं . येरागबाळयाला पेलण्या सारखं नव्हतं . ही भूमिका साकारणे हे कलाकाराला आव्हान होतं . नामवंत अभिनेते ही भूमिका मिळणे म्हणजे आपले भाग्य मानत असत ; ते त्यांचं स्वप्न असे .
मी डॉ. लागूंची भूमिका पाहिली ; तेव्हां सरकार होत्या शांता जोग . नंतर दत्ता भट यांनी साकारलेली व्यक्तिरेखा पाहिली . ऐशीच्या पहिल्या पंचकात दूरदर्शनवर देखील हे नाटक सादर करण्यात आलं होतं . शेक्सपिअरच्या एकाहून अनेक कलाकृतीवर हे नाटक बेतलेलं आहे . पण हे भाषांतर किवा रुपांतर नाही . तात्यासाहेब शिरवाडकर यांनी त्याला अस्सल मराठी मातीचा , वातावरणाचा , कुटुंब संस्थेचा गंध दिला आहे .
काल नटसम्राट पाहताना ते सगळे मंतरलेले दिवस ; एकंदरीतच रंगभूमीचा सुवर्णकाळ आठवला .ह्या नाटकाचं चित्रीकरण श्रीराम लागूंच्या उतार वयात , त्यांना कंपवात सुरु झाल्यावर केलेलं आहे . भूमिकेला ते अत्यंत शोभून दिसतात . नाटकाचं लेखन पण दमदार आहे . शिरवाडकरांची स्वगते लागूंनी अतिशय सहजपणे पेलली आहेत . त्यांचे उच्चार , शब्दांची फेक , शब्दांचं वजन , प्रेक्षकांपर्यंत नेमका आशय पोचवण्याच सामर्थ्य ; आपल्याला अचंबित करतं . सुरकुतलेल्या चेहऱ्या वरचे भाव ; डोळ्यातील विषण्णता , हाताशता , आनंद , दुखः , वेदना , समाधान - नाना भावना आपल्या काळजाला हात घालतात . नाट्यशास्त्राच्या विद्यार्थ्यांना हा एक वस्तूपाठ आहे
अप्पासाहेब आणि सरकार मुलीकडे जायला स्टेशन वर उतरतात . खूप वाट पाहिल्या नंतर गडबडीने ; समाधानाने दोघेही मुलीकडे जायला निघतात . बरोबर आणलेला फिरकीचा तांब्या आणि हातात धरायची काठी तिथेच विसरतात . ( खऱ्या नाटकात नाही हं! चित्रित नाटकात ! ह्याला आम्ही' दिग्दर्शकाच्या डुलक्या' म्हणतो ) फिरकीचा पितळी तांब्या इतका सुबक होता . माझ्या अगदी मनात भरला होता . नाटकाशी मी इतकी एकरूप झाले होते की न राहवून दोनदा तीनदा ओरडले , " सरकार , तांब्या राहिला ! " पण कोणी माझ्याकडे लक्षच दिलं नाही . ढुंकूनही पाहिलं नाही . माझा जीव हळहळत राहिला. शेवटी एका प्रसंगात तो तांब्या टेबलावर दिसला ; तेव्हां कुठे माझा जीव तांब्यात .. म्हणजे आपलं... भांड्यात पडला .
आता नटसम्राट सिनेमा विषयी . थांबा थांबा , पळू नका . मी त्या बद्दल काहीही लिहिणार नाहीये . कारण मी अजून तो पाहिलाच नाहीये . काही आठवडे सिनेमा धोधो चालल्या नंतर त्यात ' नाना आणि विक्रम गोखले ' यांचा एक सीन नव्याने घातल्याचं जाहीर करण्यात आलं . सिनेमा धावायला लागला . आतल्या गोटातून बातमी आहे की पुढच्या आठवड्यात ' विक्रम गोखले आणि नाना ' यांचे आणखीन एक दृश्य नव्याने घालण्यात येणार आहे . मी तेव्हां सिनेमा पाहणार आहे . तर.... पुढच्या आठवड्यात लिहीन ' नटसम्राट ' सिनेमावर !!
#सुरेखा मोंडकर
०८/०२/२०१६
